شفعه از کلمه شفع به معنای زیاده یا تقویت یا مقید نمودن چیزی به چیز دیگر گرفته شده است و به این دلیل که سهم شریک بواسطه شفعه زیاده یا پیوست به سهم شریک دیگر می گردد ، به این اسم نامیده می شود .

تعریف شفعه :

فقها در کتب فقهی تعاریف متعددی از شفعه نموده اند . شهید اول در این خصوص فرموده اند « استحقاق احد الشریکین حصه شریکه انتقالها بالبیع » در قانون مدنی در ماده ۸۰۸ چنین مقرر گردیده است « هر گاه مال غير منقول قابل تقسيمي بين دو نفر مشترك باشد و يكي از دو شريك حصه خود را به قصد بيع به شخص ثالث منتقل كند ، شريك ديگر حق دارد قيمتي را كه مشتري داده است به او بدهد و حصه مبيعه را تملك كند. اين حق را حق شفعه و صاحب آن را شفيع مي گويند»

منشاء حق شفعه :

بسیاری از حقوقدانان معاصر منشاء حق شفعه را قاعده لاضرر پنداشته اند ولی علاوه بر آن باید منشاء حق شفعه را اجماع و سنت معصومین (ع) تلقی نمود که از طریق فقه امامیه و عامه بصورت تواتر واصل شده است . از جمله می توان به حدیث فقهی رسول ا… (ص) اشاره نمود « بالشفعه و قال لاضرر و لا ضرار » یعنی رسول خدا به شفعه قضاوت کرد و فرمود ضرر و ضرار در اسلام منتفی است .

شرایط اخذ به شفعه :

شرایط ذیل می بایستی جمع گردد تا حق اخذ به شفعه برای شریک حاصل گردد :
۱) مال مورد شفعه باید غیرمنقول باشد .
۲) مال مورد شفعه باید مشاع باشد و نباید مفروز باشد .
۳) مال مورد شفعه باید قابل تقسیم باشد .
۴) مال مورد شفعه باید صرفاً در انحصار دو شریک باشد .
۵) انتقال سهم شریک فقط به وسیله عقد بیع صورت گرفته باشد .
۶) شریک مکلف است ثمنی را که مشتری داده به وی بپردازد .

اوصاف حق شفعه :

۱) اخذ به شفعه از ایقاعات است .
۲) اخذ به شفعه از حقوق مالی عینی است .
۳) اخذ به شفعه فوری است .
۴) حق شفعه قابل تبعیض نیست .
۵) حق شفعه از آثار بیع صحیح است .
۶) نمای منفصله متعلق به مشتری است و متصله به تبع مبیع به شفیع منتقل می شود .
۷) حق شفعه به ورثه منتقل می شود .
۸) حق شفعه قابل اسقاط است .

اخذ به شفعه در بیع فاسد و بیع خیاری :

در بیع فاسد حق شفعه نیست ، به علت اینکه بیع تحقق نیافته است . به عبارتی چنانچه بیع باطل باشد مشتری مالک مبیع نمی شود تا شفیع بتواند آن را تملک نماید . مطابق با ماده ۳۶۵ قانون مدنی بیع فاسد اثری در تملک ندارد ولی مطابق با ماده ۸۱۴ قانون مذکور خیاری بودن بیع مانع از اخذ به شفعه نیست .

اخذ به شفعه توسط غایب :

اگر شفیع غایب باشد و برای او ، طلب شفعه شخصا یا بوسیله توکیل به غیر ممکن نباشد ، همین که حاضر شد می تواند اخذ به شفعه نماید و لازم نیست برای اثبات عدم امکان مطالبه شاهد بیاورد.

اخذ به شفعه توسط شفیع مریض یا محبوس :

فقها شخصی که مریض است و برای او امکان مطالبه شفعه نیست ، همچنین کسی که زندانی است و نمی تواند شفعه نماید را در حکم غایب دانسته اند .

اخذ به شفعه توسط شفیع محجور :

هرگاه حق شفعه برای شریکی ایجاد شود که صغیر یا سفیه و یا مجنون باشد ، قیم یا ولی قانونی همانطور که در ملک محجور حق تصرفات دیگر دارد ، به جای محجور اخذ به شفعه خواهد کرد .

« استفاده با ذکر منبع بلا اشکال است »